گرم کردن صدا و انواع روشهای آن
همانطور که در مقالهی «اهمیت نفسگیری در فن بیان و انواع شیوههای نفس گیری» اشاره کردیم، تولید صدا و کلام در انسان به وسیلهی اندامهای بیانی انجام میشود. حنجره، تارهای صوتی، ششها و زبان نقش بسیار مهمی در تولید صدا دارند و به عنوان اندامهای بیانی شناخته میشوند. برای استفادهی طولانی و تخصصی از صدا، مانند گویندگی و خوانندگی، این اندامهای بیانی، مانند اندامهای یک ورزشکار پیش از شروع ورزش تمرینی یا مسابقه، نیاز به آمادگی و به اصطلاح گرم کردن دارند. درست مانند مثال ورزش که در فعالیتها و ورزشهای مختلف، نوع گرم کردن و اندامهایی که نیاز به گرم کردن دارند متفاوت هستند، برای گرم کردن صدا و اندامهای بیانی هم روشها و شیوههای مخصوص و مختلفی وجود دارد که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت.
گرم کردن صدا پیش از اجرای کارهایی که با صدا سر و کار دارد، مانند بازیگری، خوانندگی، دوبله، گویندگی نمایش و کتاب صوتی و … نه تنها به حفظ کیفیت اجرا و جلوگیری از گرفتگی صدا هنگام آن کمک میکند، بلکه قابلیتهای فرد در این زمینه را هم افزایش میدهد و آسیبهای احتمالی عضلات بیانی را نیز کاهش میدهد.
تمرینات و روشهای گرم کردن صدا، طیف وسیعی از حرکات را در برمیگیرد که برخی از آنها با توجه به موارد خاص تعیین و انتخاب میشوند. به این معنا که ممکن است تمرینات گرم کردن صدا برای یک خواننده یا یک گوینده و بازیگر تفاوتهایی داشته باشد، اما موارد مشترک زیادی هم در این بین وجود دارد. پس از آن که با ضرورت گرم کردن صدا تا حدودی آشنا شدیم، به چند روش و تمرین برای گرم کردن صدا اشاره میکنیم.
۱. تمرینات لازم برای تقویت تنفس دیافراگمی:
با توجه به اهمیت نفسگیری درست در گویندگی و استفاده از تنفس دیافراگمی، گرم کردن این ناحیه بسیار مفید است. همگی با نرمش پروانه آشنایی داریم. یکی از تمرینات مفید کشش پهلوها، شبیه حرکت دست در نرمش پروانه است. به این صورت که دستها به آرامی از کنار بدن به سمت بالا میآید و همزمان نفس عمیق به سمت دیافراگم هدایت میشود، سپس با مکثی کوتاه و با برگشت آهستهی دستها به کنار بدن، بازدم به صورت آرام و با تمرکز انجام میگیرد. تمرین دیگری که تمرکز روی تنفس را بالا میبرد، استفاده از «نی» است. به این صورت که یک نی را در دهان خود قرار میدهید و متنی را در همین حالت میخوانید و یا صحبت میکنید. این کار به تمرکز بیشتر بر روی تنفس و استفادهی درست از آن نیز کمک میکند.
۲. گرم کرن فک و زبان:
حرکت دادن زبان در داخل دهان، ماساژ دادن فکها و لبها با دست، حرکت دادن فک در جهت چپ و راست و باز و بسته کردن دهان، خروج هوا از دهان با فشار زیاد و بازدم با ادای ممتد حرف «سین» و سپس ادای ممتد حرف «نون» که به آن تمریم «هوم» هم میگویند، میتواند به راحتی فک و زبان را گرم کرده و آماده کند.
۳. تمرین واکهها و همخوانها:
واکه یا مصوت در تعریف زبانشناسی که آن را با حرف صدادار نیز میشناسیم، به صداهایی گفته میشود که مجرای صوتی در حالت باز و بدون فشار آن را ادا میکند. در زبان فارسی سه واکهی بلند (آ – او – ای) و سه واکهی کوتاه (فتحه، کسره و ضمه) وجود دارد. تمرین واکهها عبارت است از نفسگیری و تکرار هر کدام از این واکهها به صورت مکرر. همخوان یا حروف مصوت هم در زبانشناسی به حروف بیصدا اطلاق میشود. حروف همخوان با بسته شدن یا انقباض در یک یا چند نقطه از مجرای صوتی ایجاد میشود. تمرین پیشین را میتوان با ترکیب یک همخوان و واکههای مختلف انجام داد. برای مثال همخوان «ب» با واکهها، با این صورت: با، بو، بی، بَ، بِ، بُ.
۴. تمرین جملات خاص با همخوانهای نزدیک به هم:
یکی دیگر از تمرینهای خوب برای گرم کردن صدا که به کاهش اشتباهات کلامی و به اصطلاح کاهش تپق زدن هم کمک میکند، تکرار جملات خاص با واژههای همآوا و همخوانخای نزدیک به هم و مشابه است. بسیاری از ما در دورههای مختلف مدرسه این جملات را تمرین کردیم و با برخی از آنها آشنا هستیم. برای مثال به این جملات میتوان اشاره کرد: «کشتم شپشِ شپش کشِ شش پا را»، «قوری گل قرمزی، گل قوری قرمزی»، «شیش سیخ کباب، سیخی شیش هزار»، «دایی چاقه، چایی داغه» و جملاتی نظیر اینها که زمانی باعث تفریح و سرگرمی ما میشدند، میتوانند تمرین خوبی برای گرم کردن صدای ما باشند، زبان و لب را پیش از اجرا ورزیده میکنند، مغز را برای تکرار واژگان و جملات سخت و پیچیده آماده میکنند و در کاهش تپق زدن نیز موثر هستند.
۵. تمرین خمیازه:
به صورت طبیعی و غیرارادی خمیازه کشیدن با باز شدن زیاد فک همراه است. این عمل کار تنظیم اکسیژن را نیز انجام میدهد. حال برای گرم کردن صدا، میتوان به صورت ارادی حالت خمیازه کشیدن را بازسازی کرد. به این صورت که دهان مانند زمان خمیازه کشیدن باز میشود و پس از انجام عمل دم در همین حالت، سپس هنگام بازدم یک واکه از بمترین حالت به سمت زیرترین حالت کشیده میشود. میتوان همین تمرین را با دهان باز با خواندن یک بیت شعر یا زمزمه کردن یک آهنگ نیز انجام داد. در این تمرین عمل دم بدون صدا و عمل بازدم با تولید صدا همراه است.
۶. تمرین با دهان بسته:
یکی از تمرینهای مهم و ساده برای گرم کردن صدا، تمرین زمزمه کردن با دهان بسته است. انجام این تمرین به این صورت است که با دهان بسته برخی از همخوانها به صورت ممتد ادا میشوند. مانند تکرار حرف «میم» یا «نون» با دهان بسته به مدت حدود پانزده ثانیه. سپس میتوان با تقلید صدای موتور یا ماشین این تمرین را ادامه داد و با زمزمه کردن متنی کوتاه، چند بیت شعر و یا یک آواز با دهان دهان بسته این تمرین را تکمیل کرد.
۷. نوشیدن مایعات ولرم:
یکی دیگر از اقدامات موثر برای گرم کردن صدا، نوشیدن مایعات ولرم است. نوشیدن مایعات خیلی سرد و خیلی گرم میتواند به تارهای صوتی آسیب برساند و برعکس نوشیدن مایعات ولرم، به ویژه برخی از دمنوشهای گیاهی، ترکیباتی از آب ولرم و عسل میتواند ضمن گرم کردن و آماده کردن حنجره، تارهای صوتی را نیز نرمتر کند.
مدت زمان لازم برای گرم کردن صدا در فعالیتهای مختلف و برای افراد مختلف ممکن است متفاوت باشد. همچنین مدت زمان سپری شده از زمان بیداری هم در این مورد مهم است. اما نکتهی بسیار مهمتر از مدت زمان لازم برای گرم کردن صدا، انجام دقیق و مرتب آنهاست. هر فرد با توجه به نوع فعالیت، شکل حنجره و جنس صدای خود، پس از مدتی میتواند تمرینات موثرتر و مدت زمان لازم برای گرم کردن صدای خود را بهتر بشناسد و بیشتر روی آنها تمرکز کند.
دیدگاهتان را بنویسید