انواع شیوههای گویندگی کتاب صوتی
پیشگفتار
پیش از اختراع گرامافون توسط توماس ادیسون، انسان امکان ضبط و نگهداری صوت را نداشت. با اختراع گرامافون توسط ادیسون، امکان ضبط و پخش صداها فراهم شد و پنجرهای وسیع پیش روی زندگی انسانها گشوده شد. برخی از پژوهشگران پیدایش نخستین کتاب صوتی را نیز به ادیسون نسبت میدهند. او در سال ۱۸۷۷ گرامافون را اختراع کرد و شعری کودکانه با عنوان «ماری یک برهی کوچک داشت» را با صدای خود بر روی صفحهی گرامافون ضبط کرد و به این ترتیب نخستین کتاب صوتی متولد شد. برای کتابهایی که به این شیوه ضبط و تولید میشدند، اصطلاح «کتاب گرامافونی» را به کار میبردند. مارک تواین، نویسنده و طنز پرداز آمریکایی، یکی از رمانهایش (داستان «مدعی آمریکایی» یا The American Claimant) را در سال ۱۸۹۱ به این شیوه روایت و ضبط کرد.
با گستردهتر شدن استفاده از گرامافون در دنیا که بیشتر برای ضبط و پخش موسیقی از آن استفاده میشد، ضبط متنهای ادبی نیز کمکم جای خود را در این میان باز کرد. در دههی ۱۹۳۰ و با پروژهی «کتاب برای نابینایان بزرگسال» که توسط بنیاد نابینایان و کتابخانهی کنگرهی آمریکا راهاندازی شده بود، تولید کتابهای صوتی رسمیتر شد و تولید و نشر آن سرعت گرفت. در دسترس نبودن گرامافون برای همگان و همچنین حجم بالای صفحات مورد نیاز گرامافون برای انتقال یک کتاب صوتی، از جمله عوامل گسترش کند و همهگیر نشدن استفاده از کتاب صوتی در آن سالها بود. رادیو تا حدودی این بار را به دوش کشید. در سراسر دنیا خواندن کتاب در رادیو در کنار برنامههای همیشگی پخش خبر و موسیقی رواج پیدا کرد.
نخستین شرکت خصوصی که به صورت حرفهای وارد عرصهی تولید کتاب صوتی شد «کادمن آئودیو» بود که در سال ۱۹۵۲ در آمریکا تاسیس شد. پس از آن باز اختراعی دیگر به کمک ادبیات و دوستداران آن آمد. در سال ۱۹۶۳ نوار کاست اختراع شد و تحولی بزرگ در انتقال انواع و اقسام صدا پدید آمد. تا یک دههی بعد، تولید و فروش کتاب بر روی نوارهای کاست، به صورت حرفهای شکل گرفت و انتشار کتاب صوتی به شکل تجاری گسترش یافت. چند سال پس از آن و با ساخت و عرضهی واکمن توسط شرکت سونی، ضبط و پخش صوت سادهتر و قابل حملتر شد و همین نکته در کنار موارد دیگر به پیشرفت و گسترش کتاب صوتی نیز کمک کرد. با اختراع لوح فشرده (CD) و سپس گسترش اینترنت، کتابهای صوتی به پیشرفت قابل توجهی رسیدند و راحتتر از همیشه در دسترس علاقمندان قرار گرفتند.
با ترویج بیشتر و گستردهتر شدن استفاده از کتاب صوتی و مخاطبین آن، شیوهایی برای اجرای آن مورد نظر تولیدکنندگان کتاب صوتی قرار گرفته است. رعایت ظرافتهای گویندگی و اصول فن بیان از ملزومات تبدیل کتاب متنی به کتاب صوتی است. در کنار این اصل مهم، شیوهی روایت کتابهای صوتی با توجه به نوع متن و تواناییهای اجرا توسط گوینده، میتواند متفاوت باشد. اجرای نمایشی و غیرنمایشی دو گونهی اصلی در روایت کتابهای صوتی هستند که هر کدام مخاطبان و طرفداران خود را دارند. البته مهارت گوینده در اجرای کتاب به هر کدام از روشهای یاد شده به علاوهی تدوین و فضاسازیهای صوتی از دیگر موارد مهم در اقبال از سوی مخاطبان است. در این یادداشت، شیوهای رایج اجرای کتابهای صوتی را شرح خواهیم داد.
۱. اجرای غیرنمایشی (Unvoiced Reading):
روایت کتابها به این شیوه معمولا توسط یک گوینده، بدون صداسازی و تیپسازی برای شخصیتهای کتاب با رعایت اصول فن بیان و گویندگی انجام میگیرد. در اجرای غیرنمایشی کتابهای صوتی، به صورت معمول گوینده تغییر صدا و لحن ویژهای انجام نمیدهد و صرفا به خوانش صحیح متن می پردازد. البته با توجه به این اصل مهم که خوانش به صورت خطی و کاملا یکنواخت نباشد که شنونده را دچار کسالت کند. کتابهای غیرداستانی، از جمله کتابهای تاریخی، فلسفه، سیاسی، اجتماعی، روانشناسی و … معمولا به این شیوه اجرا میشوند و یکی از شیوههای روایت کتابهای داستانی نیز همین گونه است.
همان طور که اشاره شده اجرای غیرنمایشی معمولا توسط یک گوینده انجام میشود، اما در مواردی با توجه به سبک و سیاق کتاب، ممکن است دو یا چند گوینده نیز بخشهای مختلف یک کتاب را به این شیوه اجرا کنند. تفاوت متن اصلی با پانویسها، کتابهایی که به شیوهی نامهنگاری دو یا چند نفر انجام شده، کتابهایی که دارای متن اصلی و قسمتی برای شرح و تفسیر آن هستند از جمله آثاری هستند که میتوان آنها را با چند گوینده و به روش غیرنمایشی اجرا کرد.
۲. اجرای نمایشی (Voiced Reading):
اجرای نمایشی به نوعی هنریترین نوع اجرای کتابهای صوتی است. در این گونه روایت، گوینده یا گویندگان، کار صدابازیگری را انجام میدهند. به گونهای که نتیجهی نهایی فراتر از شنیدن صرف کتاب است و حس و حال و فضای اثر توسط گوینده یا گویندگان به مخاطب منتقل میشود. اجرای نمایشی را میتواند به چند روش دستهبندی کرد.
الف. اجرای نمایشی، بدون صداسازی: در این روش یک یا چند گوینده بدون صداسازی و تنها با تغییر لحن و انتقال حس و حال اثر، کار اجرای کتاب را انجام میدهند. در این روش صدای شخصیت A با صدای شخصیت B یا C تفاوتی ندارد. تفاوت این روش با اجرای غیرنمایشی اثرهای داستانی در این است که در این شیوه، انتقال موارد حسی با همان لحن و صدای گوینده انجام میشود. این روش برای آثار جدی و یا پیچیده که نیاز به تمرکز بیشتری دارند مناسبتر است.
ب. اجرای نمایشی، با صداسازی محدود (Partially Voiced):
در این روش یک یا چند گوینده برای شخصیتهای اصلی کتاب صداسازی میکنند و باقی شخصیتها بدون تغییر صدا و با لحن راوی اجرا میشوند. برای مثال شخصیتهای (مرد و زن) A و B و C و D که شخصیتهای اصلی داستان هستند صدای مشخص و قابل تفکیکی از صدای یکدیگر و صدای راوی داستان دارند و باقی شخصیتها با همان لحن و صدای راوی روایت میشوند. اگر تعداد شخصیتهای متن زیاد باشد و صداسازی برای هر کدام از شخصیتها دشوار و پیچیده، این روش کارایی خود را نشان میدهد. به این طریق که تمرکز صداسازی و لحن خاص بر روی شخصیتهای اصلی قرار میگیرد و باقی شخصیتها با همان لحن راوی اجرا میشوند.
ج. اجرای نمایشی، با صداسازی کامل (Fully Voiced):
در این روش یک یا چند گوینده برای تمام شخصیتهای اصلی و فرعی کتاب کار صداسازی را انجام میدهند و هر کدام از شخصیتها صدا و لحن خاص خود را دارند. این روش به چند شیوه انجام میشود: ۱. یک گوینده (Solo) برای تمامی شخصیتها صداسازی میکند. ۲. اجرای کتاب توسط دو گوینده انجام میشود. گویندهی مرد برای شخصیتهای مرد و گویندهی زن برای شخصیتهای زن صداسازی میکند و روایت اثر را یکی از این دو گوینده انجام میهد. ۳. اجرای کتاب توسط چند گوینده (Multi Voiced) که برای شخصیتهای مختلف،کار صداسازی را انجام میدهند.
د. اجرای هر شخصیت توسط یک گوینده (Full Cast):
این روش شباهت زیادی به نمایش صوتی دارد و هر شخصیت توسط یک گوینده اجرا میشود. در این شیوه بر خلاف نمایشهای صوتی که معمولا متن با توجه به اجرای صوتی تغییر میکند، متن کتاب بدون تغییر توسط چند گوینده روایت میشود. تفکیک صدا و لحن هر شخصیت که توسط یک گوینده اجرا میشود از مهمترین ویژگیهای این شیوه است. برای مثال در کتابی که بیست شخصیت و راوی سوم شخص دارد، بیست و یک گوینده حضور دارند که یک گوینده متن راوی و بیست گویندهی دیگر، هر کدام دیالوگهای یکی از شخصیتهای داستان را اجرا میکنند. تفاوت اساسی این شیوه با شیوهی صداسازی کامل در این است که حضور گویندگان به تعداد شخصیتهای داستان، موجب پویایی و تغییر چشمگیر فضای صوتی اثر میشود.
۳. اجرای کتاب توسط نویسنده (Narrated by Author):
همانطور که در پیشگفتار اشاره شد، نخستین کتاب صوتی ثبت شده توسط مارک تواین نویسندهی آمریکایی روایت شده است، که یکی از داستانهای خود را بر روی صفحههای گرامافون ضبط کرد. اکنون نیز اجرای کتاب توسط گوینده یکی از گونههای رایج کتاب صوتی در دنیاست و یکی از جوایزی که هر ساله توسط APA (انجمن ناشران کتابهای صوتی آمریکا) – که به اسکار کتابهای صوتی شهرت دارد – اهدا میشود، مربوط به اجرای کتاب توسط مولف آن است. آشنایی به زیر و بمهای متن و مفهوم و نظر دقیق نویسنده از متن و انتقال بیکم و کاست آن به مخاطب از ویژگیهای این شیوه است.
هر کدام از شیوههایی که به آنها اشاره شد، طرفداران و منتقدان خود را دارد. مهمترین نکته در انتخاب هر کدام از این روشهای برای تبدیل کتاب متنی به اثر صوتی، توجه به اثر و البته توانایی گوینده و یا گویندگان در اجرای شیوهی مورد نظر است.
دیدگاهتان را بنویسید